Stof tot schilderijen I: hazen bij Tommaso del Mazzo

Van Giotto tot Van Eyck; het wemelt van de weelderige stoffen op de schilderijen van laat Middeleeuwse meesters. Je zou verwachten dat iedereen in die tijd tot in de finesses gekleed rondflaneerde, een grote pantoffelparade. Maar met de alledaagse werkelijkheid heeft de fraaie kleding op schilderijen maar weinig te maken. Sterker nog, de meeste schilders die zulke stoffen  afbeeldden, zullen ze nooit daadwerkelijk in handen hebben gehad: veel te duur! Zelden vertonen de patronen van geschilderde brokaten, bijvoorbeeld, overeenkomst met echte stoffen. De patronen die de kunstenaars schilderden blijken vaak ontleend aan andere, goedkopere stoffen, of zelfs compleet aan hun fantasie ontsproten.

Toch stuit je af en toe, en bij toeval, op frappante overeenkomsten. Sara van Dijk liet me dit stof-fragment uit het Rijksmuseum zien, een lampas (complex weefsel, vaak van Oosterse herkomst) met een bloemmotief en springende hazen. Na zeven eeuwen flink verschoten, moet de zijde ooit helder blauw en geel zijn geweest toen het aan het begin van de veertiende eeuw in Iran werd geweven.

 

Amsterdam, Rijksmuseum inv.nr. BK-NM-11764

Een paar dagen later postte Ivano Mazzini op de facebookpagina Le Connoisseur een prachtig detail uit een Italiaans schilderij uit de vroege Renaissance. Niemand wist te raden uit welk werk het afkomstig was, ook ik niet, maar ik herkende wel direct de springende hazen.

 

c Ivano Mazzini

Het detail bleek afkomstig uit een altaarstuk, dat zich tegenwoordig in de National Gallery of Ireland in Dublin bevindt. Het zou gemaakt zijn door Tommaso del Mazzo, een schilder die aan het eind van de veertiende eeuw in Florence werkte.

 

Tommaso del Mazza: altaarstuk met de Madonna, heiligen en schenkers. Dublin, National Gallery of Ireland, inv.nr. NGI 1201

 

Het geschilderde hazenmotief is vergelijkbaar, maar niet precies hetzelfde als dat van de stof. Dat Tommaso juist dat Amsterdamse lapje, of zelfs maar een ander stuk uit dezelfde rol, ooit onder ogen had, lijkt me weinig aannemelijk. Misschien waren de hazen een geliefd motief voor luxueuze stoffen uit het Oosten? Maar tussen Amsterdam, Dublin, Florence en Iran is het wel weer een van die mooie reizende details, die je blijven verrassen.

Wie meer wil lezen over dit onderwerp, raad ik Rembrandt Duits: Gold Brocade and Renaissance Painting. A Study in Material Culture aan, een boek dat met enig zoeken ook in een beter betaalbare paperback verkrijgbaar is.